Čakčaáigodat álggahuvvo SDGs stuorra joavkočájáhusain Áigemátkimas 20 dáiddára leat mielde. Čájáhusa lea buvttadan Sámi Dáiddačehpiid Searvi (SDS). Dán čájáhusas boahta ovdan máŋggabealatvuohta, das lea garra politihkalaš deaddu ja vitalitehta daid krántosit válljejuvvon dáiddáriin iešguđet guovlluin Sámis.
Sámi 100-jagi ávvudeapmái 2017s válljii Sámi Dáiddačehpiid Searvi (SDS) ráhkadit čájáhusa masa leat válljejuvvon dáidagat 21 sámi dáiddáriin.
ÁIGEMÁTKI čájáhusas lei vuosttaš čájeheapmi ávvovahkus Troandimis (Tråante 2017) ja lei oassin dan viiddis dáidda- ja kulturprográmmas mas ledje doalut miehtá gávpoga.
Dáiddárat leat: Victoria Andersson, Tomas Colbengtson, Monica Edmondson, Bente Geving, Annelise Josefsen, Per Isak Juuso, Inger Blix Kvammen, Britta Marakatt Labba, Mathis Nango, Hege Annestad Nilsen, Hilde Skancke Pedersen, Synnøve Persen, Outi Pieski, Gjert Rognli, Máret Ánne Sara, Odd Marakatt Sivertsen, Lena Stenberg, Anders Sunna, Liselotte Wajstedt ja Eva Delving Wiklund.
Čájáhusas vásihit geahččit objeavttaid, skulptuvrraid, málagovaid, grafihkaid, tekstiiladáidagiid, dáiddafilmmaid ja olu eará. Dát čájáhus mii lea oaidninláhkai Kárášjogas, lea masá dat seamma mii Tråante 2017s čájehuvvui, earret okta performánsa mii ii čájehuvvo. Čájáhusáigodat lea čakčamánu 6. beaivvi – golggotmánu 28. beaivái.
Sámi Dáiddačehpiid Searvi (SDS) vuođđuduvvui 1979s, ulbmiliin ja mihttomeriin organiseret miellahtuid njeallji riikkas: sámi govvadáiddáriid ja dáiddaduojáriid Norggas, Ruoŧas, Suomas ja Ruoššas. SDS bargá aktiivvalaččat earret eará buoridit dáiddáriid bargoeavttuid, ja ahte dáidda čájehuvvo ja gaskkustuvvo. SDS’ miellahtut barget máŋggabealat dáiddalašvuođain. Sin dáidagiin lea alla dássi, juoga mii čuovvu lunddolaččat miellahtuid bargguid, danin go eatnašiin lea guhkes dáiddaoahput dáiddaakademiijain, allaskuvllain ja universitehtain.
SDS leamašan njunožis ásaheamis sihke Sámi Dáiddaguovddáža ja Dáiddaskuvlla Kárášjohkii, ja maiddái ásaheames stipeanddaid ja eará doarjjaortnegiid dáiddáriidda. Earret leahkit dáiddáriin, leat miellahtut doaibman ja ain doibmet dáiddaoahpaheaddjin ja dáiddagaskkusteaddjin, ja maiddái aktiivvalaččat váldá.
SDS leamašan njunožis ásaheamis sihke Sámi Dáiddaguovddáža ja Dáiddaskuvlla Kárášjohkii, ja maiddái ásaheames stipeanddaid ja eará doarjjaortnegiid dáiddáriidda. Earret leahkit dáiddárin, leat miellahtut doaibman ja ain doibmet dáiddaoahpaheaddjin ja dáiddagaskkusteaddjin, ja maiddái aktiivvalaččat oassálastán servodat digáštallamis.
Hilde Skancke Pedersen čállá dan čájáhuskatalogas earret eará ná:
“Sámi visuálalaš dáidagis lea dávjá garra politihkalaš sisdoallu, ja nu lea leamaš 1970-logu rájes. Kolonialisttalaš ja maŋŋekolinialisttalaš vásáhusat, mat sámi álbmogis leat seahkas, sulastahttet eambbo daid máilmmi guovllu olbmuid vásáhusaide, gos olbmot ellet eambbo hearkkes dilis go maid mii dahkat”
“Politihkalas fáddá čajeha hui ollu maid dálá sámi visuálalaš dáidaga.
Dat dáidda ii oro čuozzileame das ahte leat bággehallan leat politihkalaččat riekta, muhto boahta das go čiekŋalit dovdo dárbu dasa ja dáiddáriin lea ovddasmoraš ovttaskas olbmuid ja kultuvrra ceavzima dihte. Ovdanbuktin ii leat goitge nu ollu báinnahallan árbevirolaš kultuvrii, ja daid háviid go dáiddárat atnet árbevirolaš jurddafáttáid, de lea dat dihtomielalaččt ja dávjá juonalaš vugiiguin. Ovdamearkan ovddastit čájáhusas guokte muorravajus dáidaga “Ganda ja nieida”, maid dáiddár John Savio (1902-1938) lea ráhkadan. Dat lea movttiidahttán Hege Annestad Nilsena ráhkadit dáidagiid dáid vuođul, go lea ráhkadan govvaráiddu “I Savios fotspor”, ja Anders Sunna bajuha seamma barggu iežas maleriijas “Colonialism Inc.”
“Sámi politihkalaš govvadáidagis lea, nugo namuhuvvon, fievrredanveara árvu eará kultuvrraide ja servodatdilalašvuodaide muđui máilmmis. Sisabahkkemat, mat billistit álgoálbmot kultuvrraid ja luonddu, billistit birrasiid ja eallindilálašvuodaid, ja goaridit vejolašvuođaid máŋgga kultuvrra ceavzimii. Seamma dahká go váilu duohta demokratiija ja vuđolaš olmmošlaš rievttit.”
“Čajahus Áigemátki – Tidsreise – Time Travel insistere ahte politihkalaš dáidda ii galgga ovddastit máilmmi, muhto doaibmat das.”
Ollislaš teavstta maid Hilde Skancke Pedersen (govvadáiddár/kuráhtor ja ÁIGEMÁTKI-prošeaktajođiheaddji), lea čállán, sáhtat lohkat čájáhuskátalogas mii lea SDGs vuovdemassii. Kátalogas beasat máiddái lohkat ovdasáni maid Aili Keskitalo (Sámedikkepolitihkkár) lea čállán, Hege Annestad Nilsena (ovddeš SDS stivrrajođiheaddji) čállosa ja esseiija maid Jan-Erik Lundström (ovddeš SDG direktevra) lea čállán.
